ضوابط و معیارهای طراحی مدرسه

ضوابط و معیارهای طراحی مدرسه

ضوابط و معیارهای طراحی مدرسه

سلام خدمت کاربران معمار آنلاین امروز هم سناریو و ریز فضای مدرسه رو واستون آماده کردم انشاا… که گره گشای طرح هاتون باشه

یادگیری بخش مرکزی از زندگی هر فرد است و حتی زمانی که به آن فکر نمیکنیم هم اتفاق میافتد مثل زمانی که در مورد حوادث روزمره با دوستان خود حرف میزنیم . . . .

معمولاً یادگیری را با نام مدرسه به خاطر میآوریم اما مطمئناً بسیاری از مراحل یادگیری در خارج از مدرسه صورت میگیرد مثل پارکها، حیاط مدرسه، خیابان، اطاق استراحت، میزهای ناهارخوری، راهروها و . . . .

عملکرد هر فضا در نهایت تابعی از انسان است. استفاده هایی است که << انسان>> به عنوان یگانه موجودی که روح فضا را درک میکند،از فضا دارد.حال این فضا می خواهد یک بیمارستان باشد،یا یک مرکز تفریحی یا یک ارامگاه یا …انچه که مهم است شناخت نیاز های انسان در ان فضایی ست که میخواهیم طراحی کنیم برای تعیین درست تر این نیازها باید عواملی مانند فرهنگ ، اقلیم ، اقتصاد ، جامعه شناسی و… را مورد دقت و بررسی قرار دهیم برای بررسی عملکرد فضا ها در دانشکده معماری در سایت شهر یزد،ابتدا نیازمند یک دسته بندی کلی هستیم که با کمک این دسته بندی و جزء جزء کردن فضا ها ،راحت تر بتوانیم کار بررسی را انجام دهیم.لازم به ذکر است که این تقسیم بندی شناور بوده و به هیچ عنوان قطعیت ندارد.

لویی کان معتقد است که” تمام مكانهايي كه انسان براي تأمين خواسته خود در فراگيري از آنها استفاده ميكند مدرسه نام دارد و اين مكانها تنها براي يادگيري و آموختن عقايد و نظريات نميباشد بلكه براي فهم و ادراك دلايل وجود هر چيز و مناسبتهاي دوجانبه و روابط بين انسان و طبيعت نيز مورد استفاده قرار ميگيرند.”

خلاصه اطلاعات فضایی بسته در مدارس که تقریبا همه ی ما باهاش آشنایی داریم (این اطلاعات بسته به هر مقطعی و نوع سیستم آموزشی هر مدرسه میتونه متفاوت باشه) یه حالت ایده الش شامل این فضا ها میشه:

-کلاس های درس
آرايش فضايي كلاسها به صورتمختلفي تجربه شده است. برخي از اين آرايشها عبارتند از:
آرايش خطي:
در اين نوع آرايش، كلاسها به دو صورت خطي و در امتداد يكديگر قرار ميگيرند.
آرايش خطي ـ مجموعهاي:
در اين نوع آرايش، كلاسها علاوه بر اينكه در مجاورت يكديگر و به صورت خطي قرار دارند، به دستههاي مختلفي نيز تقسيم ميشوند.
آرايش مركزي:
در اين نوع آرايش، كلاسها حول يك فضاي مركزي سازمان پيدا مينمايند.
آرايش حياط مركزي:
كلاسها حول يك حياط مركزي قرار ميگيرند.
آرايش دستهاي:
در اين نوع آرايش، يك دسته كلاس، تشكيل يك كلاس بزرگتر را ميدهد.
آرايش آزاد:
ساختار عمومي كلاس بصورت پلان يونيورسال و قابل تبديل به فضاهاي مختلف است.

آزمایشگاهها (شیمی. فیزیک. زیست)
-کتابخانه
-اتاق بهداشت و کمک های اولیه
-اتاق پرورشی
– بخش ادای (دفتر مدیریت و معاونین و حسابداری)
-دفتر استراحت مربیان
-نماز خانه
-انبار
-سرویس بهداشتی( مربیان. دانش اموزان .جداگانه)
-بوفه
-آبخوری
-سالن سمعی بصری
-کارگاه
-سالن ورزشی (+انبار وسائل ورزشی)
-…

با توجه به اینکه در طراحی مدارس .تئوری های آموزشی . مسائل روانشناختی نقش تعیین کننده ای دارن.یه مختصریشو اینجا میزارم ۲نوع سیستم آموزشی امروزه در مدارس اجرا میشه:

ـ سیستم آموزش معلم سالار
ـ سیستم آموزش دانش آموزمحور

*یکی از مواردی که در همون ابتدای طراحی مدارس باید مورد توجه باشه اندازه مدارس هست .که به ۲ دسته بزرگ و کوچک تقسیم میشن و این تقسیم بندی بر مبنای تعداد دانش آموزان هست…
-مدارس بزرگ
-مدارس کوچک
( مدارس كوچك براي تعداد ۳۵۰ نفر در ابتدائي و كمتر از ۴۰۰ نفر براي دبيرستان پيشنهاد شده است؛ اما يك ميانگين براي مدارس ابتدائي ۳۰۰ تا ۴۰۰ نفر و در دوره متوسطه ۴۰۰ تا ۸۰۰ نفر ميتواند تعريفكننده مدارس كوچك باشد.)

مزیت های مدارس کوچک:
-مدارس كوچكتر باعث صميمي شدن محيط يادگيري ميشود چرا كه بچهها به خوبي يكديگر را ميشناسند.
-مدارس كوچكتر باعث كم شدن موضوعي به نام انزوا كه از عوامل به وجود آمدن خشونت است ميشود.
-مدارس كوچكتر باعث كم شدن شكاف ميان بچههاي كمبضاعت و ثروتمند، در ميزان يافتههاست.
-در مدارس كوچك، معلمان با استفاده از هوش و تجارب خود تشويق ميشوند.
-برخي از مدارس كوچك به فلسفه ” كم بيش است ” معتقدند و موضوع كمبود منابع را مهم نميدانند.
-موضوع اتكا به خويشتن در بچههاي مدارس كوچكتر به چشم ميخورد.
-به طور كلي اشتياق بچهها در مدارس كوچك بيشتر است.
-احساس تعلق بچهها در مدارس كوچك بيشتر است.
-روابط بين فردي (شاگر ـ شاگرد، معلم ـ شاگرد، شاگرد ـ مدير و…) در مدارس كوچك مثبتتر است.
-در مدارس كوچك ميزان مشاركت والدين بيشتر است.
-در مدارس كوچك دانشآموزان براي يادگيري احساس بيشتري ميكنند.
-يادگيري بر اساس نيازهاي فرد و در ارتباط با دنياي بيرون مدرسه است.
-يادگيري مشترك و فعاليت جمعي در مدارس كوچك بيشتر است.
-در مدارس كوچك معلمان در بچهها روحيه انتقادي را پرورش ميدهند و تفكر انتقادي بچهها رشد پيدا ميكند.

ضوابط طراحی مدرسه

تنوع اشكال مدارس كوچك:مدارس كوچك بر اساس نيازهاي آموزشي موردنظر خود، انواع مختلفي دارند. تفاوت ميان آنها هم در بخش نحوه آموزش و مديريت مدرسه و هم در نوع شكلگيري فضاي كالبدي مدرسه است. برخي از اين نمونهها عبارتند از:

-Free standing school
از انواع مدارسي است كه داراي بودجه اقتصادي خود، فضاي مخصوص به خود، كارمندان و معلمان مخصوص به خود و… است و ممكن است جزء بنايي باشد كه در آن مدارس ديگر نيز هستند. برخي از اين نوع مدارس در يك ساختمان بزرگ واقع هستند.
-Multi schools
اين نوع از مدارس از تشكيل و كنار هم قرارگرفتن چند مدرسه به وجود ميآيند كه در برخي از خصوصيات با يكديگر مشترك هستند اما هر مدرسه فضاي مخصوص به خود و معلمان مخصوص به خود را دارد و تفكيك مدرسهها ميتواند به صورت تفكيك پايههاي مختلف تحصيلي نيز صورت گيرد.
-School within school
طرح مدرسه در داخل مدرسه از زمره طرحهايي است كه براي تحقق اهداف مدارس كوچك ارائه شده است. در اين نمونهها (مدرسه داخل مدرسه يا School within school ) مدارس ميتوانند در ساختمان با يكديگر مشترك اما به طور مستقل از يكديگر كار كنند. در اين مدل يك مدرسه كوچكتر در داخل يك مدرسه به اصطلاح ميزبان بزرگتر قرار ميگيرد و از حمايتهاي آن استفاده ميكند اما بودجه كاركنان و برنامه درسي خود را داراست.
اين مدل شبيه خانههايي است كه بچهها در سطوح مختلف در آنها گذشته ميشوند و هر خانه قوانين سازماندهنده خود، فعاليتهاي منحصر به خود، فعاليتهاي جمعي خاص و… را دارد. بنابراين مدل SWAS در جهت كم كردن اثرات منفي مدارس بزرگ و در جهت هدايت دانشآموزان به گروههاي كوچكي است كه بعضاً اين دسته گروهها را خانه مينامند.

یه متن از روسو که احساس فضایی مدارس سنتی رو تا حدی نشون میده :
” . . . بدبختانه ساعت درس فرا میرسد. آه! چه تغییر بدی در او ایجاد میشود؛ فوراً چشمانش تار میشود؛ نشاط او از بین میرود. ای شادی خداحافظ! بازیهای قشنگ خداحافظ! یک آدم موقر و زمخت دست او را میگیرد و میگوید: آقا بفرمایید برویم سر درس. از لای در اتاق کتابهای او را میبینم. کتابهای او! چه ابزار و اثاث حزنآوری برای این سن. طفلک به ناچار دنبال آموزگار میرود. نگاهی از روی حسرت به آنچه اطراف اوست میاندازد. دیدگانش پر از اشک است ولی جرأت نمیکند جاری سازد و قلبش پر از آه است ولی جرأت نمیکند برکشد . . . ”

اركان عمومي فضاهاي آموزشي
۲-۶-۱- انتخاب استقرار واحد آموزشي متناسب با نيازهاي آموزشي
توسعه نامنظم و بي رويه شهرها كه در چند دهه اخير با توسعه اتفاقي واحدهاي آموزشي همراه بوده است بطوري كه در بسياري از مناطق مدارسي وجود دارند كه بيش از مقدار ظرفيت از آن استفاده گرديده است در حالي كه در بعضي از نقاط كلاسها به حد ظرفيت خود نرسيده است.
در نتيجه ساخت و ساز فضاهاي آموزشي همراه با معيارهاي شهرسازي نبوده و صرفا در اثر نياز مقطعي شكل گرفته است.
۲-۶-۲- مكانيابي فضاهاي آموزشي
كاربريهاي سازگار و ناسازگار

كاربري مسكوني و كاربري آموزشي: محيط يك واحد آموزشي مي‌بايست واجد تمامي نيازهاي يك فضاي مسكوني باشد. پس همجواري واحدهاي آموزشي با كاربري مسكوني به خصوص ضروري مي‌باشد.
كاربري آموزشي و كاربري فرهنگي: كاربري فرهنگي شامل مدارس، مساجد، ‌تكايا، كتابخانه، ‌مركز فرهنگي تربيتي، موزه و گالري، ‌نمايشگاه و… مي‌باشد.
چنانكه از عملكرد آنها انتظار مي‌رود، ‌نزديكي نسبتا زيادي با كاربري آموزشي دارند و اين دو كاربري مي‌توانند به عنوان دو كاربري سازگار در كنار هم و جوار يكديگر استقرار يابند.
كاربري آموزشي و كاربري بهداشتي: هر چند كه كاربري بهداشتي مثل كاربري آموزشي نيازمند به فضايي آرام به دور از هر گونه آلودگيهاي صوتي و هوا است، ‌از طرفي دسترسي سريع به واحدهاي درماني براي واحدهاي آموزشي ضروري است. ليكن اين كاربري يكي از منابع شيوع آلودگيهاي ميكروبي، ‌شيميايي و حتي راديواكتيويته است و در اين صورت اين دوكاربري ناسازگار شناخته شده، ‌از همجواري آنها بايد احتراز كرد.
كاربري آموزشي و فضاي سبز:‌ در كليه تحقيقاتي كه در زمينه فضاهاي آموزشي صورت گرفته، ‌تاكيد بر ارتباط فضاهاي سبز مي‌باشد. هر چند فضاي سبز ويژگيهاي خود را دارا مي‌باشد و با سيستم تقسيم بندي منطقه مسكوني، ‌محله ها يا واحد همسايگي ارتباط دارد. ليكن همجواري آنها با فضاي آموزشي مي‌تواند از نظر سالم سازي، ‌جلوگيري از آلودگي و انتقال آ“‌به واحد آموزشي و ايجاد چشم انداز و آرامش خط بصري كه دانش آموزان با تماشاي آن فضا كسب مي‌نمايند و در بهبود شرايط فراگيري بسيار موثر باشد.
كاربري آموزشي و شبكه ارتباطي حمل و نقل: شبكه حمل و نقل منبع اصلي آلودگي صوتي و هوايي به شمار مي‌رود.
لوله‌هاي اصلي گاز و نفت، ‌دامداريها، مرغداريها و باغ خانه ها نبايد همجوار كاربري آموزشي قرار گيرند. ومكان آتش نشاني، مراكز پليسي، كاربري فرهنگي (سينما و تئاتر)‌وجود دارد كه بايد در فاصله‌هاي معين از واحدهاي آموزشي جهت امداد رساني و استفاده از فضاهاي فرهنگي قرار گيرند.

هر فضاي معماري، به خصوص فضاي معماري مدارس، ‌بايد در برابر خصوصيات جغرافيايي و اقليمي بتواند شرايط مساعدي براي پاسخگويي به نيازهاي انساني فراهم آورد.
عوامل اقليمي در شكلگيري فضاي كالبدي مدارس همواره تاثيري قاطع و يك جانبه نداشته اند.
يكي از مهمترين عناصر فضايي يك مدرسه، ‌حجره‌هاي آن است كه مهمترين نقش را در تكوين شكل نهايي فضاي كالبدي آن برعهده دارد. قرار گرفتن حجره ها در چهار جهت بنا، موجب تكوين سيمايي خاص گرديده است.
عناصر فضايي- كاركردي مدارس عبارتند از حجره، مدرس، ‌كتابخانه، ‌مسجد، ‌اتاقهاي خادم و چراغدار و آبكش و سرويسهاي بهداشتي.
خلاقيت و نوآوري معماران موجب شده است كه فضاي معماري مدارس از تنوع بسيار زيادي برخوردار شود.
نحوه قرار گيري عناصر فضايي- كاركردي مدارس اغلب به اين ترتيب است كه در چهار جهت پيرامون حياط مركزي قرار گرفته ان. شكل حياطها به صورت مستقيل كشيده يا نزديك به مربع (با گوشه‌هاي قائمه يا پخ)‌ است. ورودي مدرسه در يك سوي محوري كه از وسط دو ضلع و مركز مستطيل مي‌گذرد، قرار دارد. فضايي كه از سوي ديگر محور مذكور، يعني روبروي فضاي ورودي قرار مي‌گرفته، به كاركردي غير از حجره- مانند گنبد خانه و مسجد و مدرسه، مدرس، كتابخانه يا ايواني بزرگ كه به عنوان مسجد يا مدرس مورد استفاده قرار مي‌گرفت- اختصاص مي‌يافته است.
به طور كلي مي‌توان گفت فضاي معماري مدارس همزمان با تحولي كه در معماري مساجد در دوره سلجوقيان به وقوع پيوست، دگرگون شد و به شكل چهار ايواني درآمد.

– باعث افزايش فعاليت و استقلال دانش آموز مي شود بطوريکه او خود مسئوليت يادگيري خود را قبول کرده، اهداف يادگيري خود را مشخص کرده، فعاليتهاي يادگيري خود را بوجود آورده و در نهايت پيشرفت خود يا دانشآموزان ديگر را ارزيابي ميکند.
– دانشآموزان را مجهز به تواناييها و مهارتهاي فني ميکند که در نتيجه آنها قادر به جستجو، سازماندهي و تحليل اطلاعات ميشوند و ميتوانند نظريات خود را به شکلهاي گوناگون بيان نمايند و به گوش ديگران برسانند.
– دانشآموزان را تشويق ميکند که کارهاي خود را بصورت گروهي و در قالب پروژه انجام دهند در اين صورت آنها ميتوانند با کمک يکديگر به حل مشکلات پيچيده و واقعي بپردازند.
– يادگيري فردي را براي دانش آموزان فراهم ميکند که به موجب آن آنها ميتوانند با توجه به نوع نياز، سطح و علاقه خود به يادگيري مطالب بپردازند.
– به مسئله عدالت در بين دانش آموزان به جنس و گروههاي اجتماعي يا قومي مختلف ميپردازد و آموزش را براي دانشآموزاني که نميتوانند بخاطر دلايل اقتصادي، اجتماعي و يا جغرافيايي به تحصيل بپردازند ممکن ميسازد.
– «ديوارهاي کلاس درس را فرو ميريزد». بدين صورت که زمان به مدرسه رفتن دانشآموزان را افزايش داده، سازمان بندي کلاس را تغيير داده و افراد ديگر (مثل والدين، دانشمندان و اقتصاد دانان) را در فرآيند آموزش وارد ميکند.
– انسجام و درک اجتماعي دانشآموزان را از طريق تبادل با گروهها و افرادي که بيشتر نميتوانست با آنها ارتباط ايجاد کند افزايش ميدهد