تحلیل و بررسی بازار و پیشینه تاریخی بازار در ایران

در شهر های قدیم ایران،شکل گیری راه هاوفضاهای شهری براساس مقیاس ونیازحرکت پیاده بود.وسعت شهرهاوفاصله میان مراکز مختلف آن ، چنان بود که شهروندان با پای پیاده ازنقطه ای به نقطه دیگرمی رفتند و هرگاه برای جابه جایی افراد یا کالایی از چهارپایان  استفاده می شد، سرعت ونحوه حرکت به گونه ای بود که الزاماً نیازی به متمایز بودن راه ها  و فضاهای ارتباطی پیاده و سواره از یکدیگر احسا س نمی شد. اینگونه الگوی حرکت در شهر ، نه تنها پیوندی حسی و ذوقی  میان شهر و شهروندان برقرار می کرد بلکه به راه ها و معابر شهری، خصلتی وجود فرهنگی نیز می بخشید.

در شهرسازی معاصر، حرکت پیاده و نیازها وحقوق طبیعی انسانی پیاده، کمتر مورد توجه برنامه ریزان و طراحان شهری بوده راه های پیاده نه به عنوان بخشی مستقل از فضاهای شهری، بلکه به عنوان تابعی از حرکت سواره به حساب آمده است. در واقع در سنت شهرسازی رایج ، برنامه ریزی برای ماشین، همواره مقدم بر برنامه ریزی برای انسان بوده است. در ایران نیز با واسطه تدریجی حرکت سواره برفضاها ومعابر شهری ، برنامه ریزی و طراحی شهری روز به روز از مقیاس ونیاز انسان پیاده دور شده ودر نتیجه از ارزش ها وجاذبه های اجتماعی وفرهنگی فضاهای شهری کاسته شده است. در این روند ، مفهوم وکارکرد عناصر شهری سازگار ومطلوب شهری مثل محله، خیابان، میدان، گذر، کوی و …. تغییر کیفی وماهوی پیدا کرده ومحتوای غنی انسانی خود را از دست داده است. اما یکی از بارزترین اقدامات ارزشمندی که طی سال های اخیر در جهت ارتقاء کیفیت حرکت پیاده؛ صورت گرفته احداث پیاده راه هایی در شهرهای تبریز، مشهد و بوشهر بوده است. باید توجه نمود که صرف احداث مسیر ویژه پیاده، موفقیت وکارآیی آن را در شهر تضمین نمی نماید. همچنین احداث مسیر ویژه پیاده در یک شهر نمی تواند به منزله الگوی اجرایی در شهر های دیگر به شمار رود. تفاوت اقلیمی ، فرهنگی و ویژگی های متفاوت شهرسازی در هر منطقه ، رویکرد خاصی را نسبت به مساله پیاده راه سازی طلب می کند.

شناخت بازار ایرانی

تحلیل و بررسی بازار و پیشینه تاریخی بازار در ایران

دانلود پاورپوینت بازار

 تعریف بازار

فضایی که در آن کالاهایی برای فروش یا تولید و فروش عرضه شود ومحل تجمع واغلب مسیری ارتباطی نیز باشد، بازار خوانده می شود.

بطور کلی بازار به معنی محل خرید و فروش و عرضه کالاست . از نظر  اقتصادی واژه « بازار » به حوزه هایی اطلاق می شود که ارتباط مستقیم میان عرضه و تقاضا را برقرار نماید بصورتی که پس از انجام بررسی هایی که برای تعادل قیمت لازم است در آن نوع ثابتی برای هر کالا بوجود آید.

پروفسور « هاری» بازرار را چنین تعریف می نماید: بازار عبارتست از محل یا مکانی که در آنجا عرضه وتقاضا ، به منظور قیمت واحد، تلاقی کنند . بازار محل جغرافیایی است که عده ای از افراد را که دادو ستد آنها منجر به ایجاد عرضه وتقاضا و قیمت واحد میشود در خود جمع می نماید.

ریشه کلمه بازار

 واژه بازار که اصل آن در پهلوی ” واچار” است و هنوز هم در گیلان و نطنز بصورت واچار بکار می رود، اصلا فارسی است وکلمه بازارگان ( بازرگان) از آن بدست می آید.

این واژه بدلیل تجارت ایرانیان با پرتغالیها وارد زبان پرتغالی شده و از آنجا به فرانسه و انگلیس راه یافته چنانکه آنان هم مرکز خرید و فروش خود را بازار می گویند.

پیشینه تاریخی بازار در ایران

بازار از دوران کهن ??

 پیشینه سکونتگاه هایی که اقتصاد آنها بر تولید صنایع دستی و بازرگانی متکی بوده به حدود ده هزار سال پیش می رسد. براساس یکی از بررسی های قدیمی، یکی از سکونتگاه هایی که اقتصاد آن به کشت غلات و دامداری متکی بود وبه گونه ای از مرحله یکجا نشینی و شهر نشینی رسیده بود، سکونتگاهی در نزدیکی کرمانشاه بود که پیشینه آن به ۹۰۰۰ سال پیش می رسد.

 تمدن عیلامی یکی از درخشان ترین تمدنهای کهن بومی ایران بشمار می آید که از هزاره چهارم پیش از میلاد تا حدود اواسط هزاره نخست پیش از میلاد تداوم داشته است. شهر شوش یکی از مهمترین وکهن ترین شهرهای عیلامی بود که آثاری از دوره های گوناگون  تاریخی در آن پیدا شده، از جمله نشانه هایی از خیابانهای مستقیمی یافته شده است که پهنای برخی از آنها گاه به نه متر می رسید.

برخی از فضاهای عمومی مانند مدرسه ، تجارتخانه وانبار نگهداری اسناد بازرگانی نیز یافت شده است. گستردگی مبادلات بازرگانی و روابط اجتماعی در هزاره دوم پیش از میلاد در عیلام چنان بود که قوانین و ضوابط قضایی و اجتماعی دقیقی برای اداره جامعه تدوین شده بودند.

 اطلاعات موجود درباره شهرهای عیلامی اندک است. اما فعالیتهای باستانشناسی در شهر چیپ ( متعلق به هزاره دوم پیش از میلاد) ، که همزمان با تمدن عیلام بود، نشان داده است که در بخشی از ناحیه مسکونی شهر، راسته هایی وجود داشت که در دو سوی آنها دکانهایی ساخته شده بود و قسمتهایی از آن راسته ها را با سایبانهایی پوشانده بودند. این راسته ها را می توان نمونه های کهن بازار به شکل جديدي دانست. در بخش دیگری از همین شهر آثاری از محله پیشه وران بدست آمده که حتی تشکیلات حرفه ای و صنفی متمایز و شکل دسته اي مانند اصناف ریسندگان، رنگرزان و پشم بافان پدید آمده بود.

بازار از دوران ماد ??

براساس بعضی از اسطوره ها و حکایت های تاریخی، در برخی از سکونتگاه  های نخستین آریایی ها بازاری برای  عرضه محصولات غذايي و سایر نیازمندی های وجود داشت.در تاریخ به انواع کارگاه های صنعتی مانند کارگاه های آهنگری، شیشه گری، نقره سازی طلاسازی وذوب فلزات ونیز برخی از ادوات مربوط به زمان کار در آنها اشاره شده است. در شماری از سکونتگاه هایی که چیش از تشکیل دولت ماد یا همزمان با آن وجود داشته، مانند تپه حسنلو در آذربایجان متعلق به سده های دهم ونهم پیش از میلاد، نشانه هایی از کارگاههای فلزکاری یا سفالگری دیده شده است.

دربرخی از سکونتگاه های ماد نیز پیشه وران به صورتی سازمان یافته به کار اشتغال  داشته اند ومی توان اظهار داشت که در شهر هاي آنان نیز فضای بازار به صورتی متمایز شکل گرفته بود.

 بازار در دوره هخامنشیان  ??

امپراطوری هخامنشی برای اداره سرزمینهای وسیع زیر سلطه خود، نظام اداری و اقتصادی کارآمدی شکل داد وبرای سهولت مبادلات اقتصادی سکه ای از طلا مرسوم به ” دریک”  وسکه ای از نقره موسوم به ” سیکل” ضرب شد. در متن های مربوط به این دوره برخی از انواع مالیات ها از جمله عوارض دروازه، باج بازار وعوارض بندر اشاره شده است.

براساس کتیبه های بدست امده از تخت جمشید، آشکار شده است که کارگران و صنعتگران وهمه کسانی که برای برپایی مجموعه تخت جمشید کار می کردند، برپایه نوع تخصص ومیزان مهارت خود، دستمزدی معین دریافت می کردند. مجموعه روابط  اقتصادی و اجتماعی دوران هخامنشیان حاکی از شکل گیری برخی از انواع شهرهایی بود که در بعضی از آنها بازار به عنوان فضایی عمومی ومهم؛ که مکانی شلوغ و پرآمد وشد بود، مورد توجه قرار داشت.

بازار در دوره پارتیان   ??

 اقتصاد کشور در دوره پارتیان بر کشاورزی و بازرگانی استوار بود و حکومت پارت به خوبی به اهمیت موقعیت بازرگانی ایران آگاه بود و انحصار بازرگانی بسیار از انواع کالاها را بین شرق ( چین وهند) و غرب (روم ویونان و سایر نواحی) در اختیار داشت ودر امتداد مسیرهای مهم تجاری، شماری شهر ساخته شد وتاسیسات لازم برای حرکت کاروان های تجاری در امتداد راه های مهم مانند کاروانسرا، انبار، بازارها وفضاهایی برای عرضه انواع کالاها بنا گردید. شهر دورا- اوراپوس نمونه ای مهم از شهرهای پارتی بشمار می آید که جایگاه بازار درآن براساس نقشه شهردر دوره ۱۶۵- ۲۵۶ میلادی. به خوبی آشکار است. براساس نقشه شطرنجی شکل شهر، بازار ومیدان عمومی در کنار یکی از محورهای اصلی شهر، که از یک دروازه تا دروازه ای دیگر امتداد یافته بود، شکل گرفته بود.

بازار در دوره ساسانیان  ??

جامعه ایرانی در دوره ساسانیان به سرعت به سمت شهری شدن پیش رفت، وبه همین سبب دبیران که یک طبقه شهر نشین بودند ازچنان قدرتی برخوردار شدند که به صورت رسمی یک طبقه اجتماعی را تشکیل دادند و شمار طبقات اجتماعی از سه طبقه (روحانیون، سپاهیان، کارگران وکشاورزان) به چهار طبقه افزایش یافت. در این دوره شمار بسیاری شهر ساخته شد و روابط بازرگانی ایران با همسایگانش توسعه یافت و بازار به یک فضای مهم شهری تبدیل شود.

 بازاریان در این دوره تشکیلات صنفی منسجمی را شکل دادند، چنانکه براساس  بعضی اسناد برجای مانده، بعضی ازپیشه وران مانند نقره سازان، جواهر سازان وفلزکاران ونیز بازاریان هر کدام یک رئیس برای صنف خود داشتند.

بازار در دوران اسلامی  ??

 قرن اول هجری ، دوره ای درخشان در توسعه بازارهای شهری در ایران به شمار نمی آید، زیرا هیچ حکومت ایرانی قدرتمندی شکل نگرفته بود که بتواند ارکان زندگی وساختار شهری را به نحوی مطلوب گسترش دهد. اما از قرن سوم به بعد به تدریج با روی کارآمدن حکومتهای ایرانی ومحلی برای اداره کشور، فعالیتهای ودر پی آن توسعه وعمران شهری به صورت قابل ملاحظه ای رونق یافت. 

طاهریان، دیلمیان وسامانیان از نخستین حکومت های ایرانیبودند که اقدامهایی موثر برای پیشرفت کشور انجام دادند. در دوره غزنویان و سلجوقیان  نیز به سبب وجود حکومتهای مقتدر اقتصاد ملی شکوفا شد و فرهنگ وهنر ایرانی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت.

تحلیل و بررسی بازار و پیشینه تاریخی بازار در ایران بازارهای شهرهای بزرگ در این دوره بسیار توسعه یافتند . ناصرخسرو در هنگام سفر به اصفهان در قرن پنجم گفته است که در بخشی از بازار اصفهان، دویست طرف برای تبدیل پول یا پرداخت برات حضور داشتند ودر بصره نیز صرافان نقش مهمی در اقتصاد شهر ایفا میکردند.

در قرن هفتم در پی حمله مغول  بسیاری از شهرها ویران و اقتصاد کشور دچار انحطاط شد. در دوره ایلخانان، با تدبیر برخی از وزرا و اندیشمندان ایرانی مانند خواجه رشیدالدین فضل الله، اصلاحاتی در زمینه های اقتصادی و اجتماعی صورت گرفت. خواجه رشید الدین هری کوچک به نام «ربع رشیدی» در نزدیکی تبریز ساخت که سی هزار خانه، هزار وپانصد دکان، بیست وچهار کاروانسرا، شماری مسجد، مدرسه، حمام، کارگاه رنگرزی، دارالضرب وکارگاه کاغذسازی داشت. 

تیموریان اقداماتی عمرانی در برخی نواحی شرقی صورت گرفت و بازارهای شهریهایی مانند سمرقند، مروف هرات ومشهد وبعضی از دیگر شهرهای بزرگ کشور گسترش یافتند وبناهای بیشماری  شامل کاروانسراها،  مساجد ودر کنار آنها ساخته شد.

 در دوره صفویه و توسعه روابط خارجی ایران موجب گسترش بازرگانی خارجی ودر نتیجه رونق تولیدات انواع محلات شد.

دانلود رساله طراحی بازار

دادو ستد داخلی وخارجی به رشد شهرنشینی و توسعه شهرها منجر شد وبازارهای شهرهای بزرگ مانند اصفهان، تبریز، قزوین و شیراز به شدت گسترش یافتند وراسته های جدیدی در کنار راسته های قدیمی ساخته شد و شماری کاروانسرا در کنار هم از بازارها برپا شد. شاه عباس اول دستور داد در سال ۱۰۱۱ میدان امام( نقش جهان) و مسجد جامعه ی در جهت جنوبی آن برپا شد . سپس چند راسته بازار و شماری کاروانسرا در جبهه  شمالی و پیرامون میدان ساخته شد. « شاردن» شمار کاروانسراهای موجود در دوره صفویه هزار و هشتصد و دو باب ذکر کرده است که احتمالاً باید این رقم را شامل برخی از انواع دیگر فضاهای آن نیز دانست.

 پس از اصفهان مهم ترین شهر کشور در دوره صفویه بود. « اولی چلپی» که در سال ۱۰۵۰ در زمان شاه صفوی به شهر تبریز سفر کرده بود، شمار دکان های شهر را حدود هفت هزار باب وکاروانسرا و خان ها را در حدود دویست وهفتاد باب اظهار داشته.دوره صفویه اقدامهای چندان مهمی در زمینه توسعه فضاهای شهری و بازارها صورت نگرفت وتنها در دوره کریم خان زند كارهاي عمرانی مهمی در شیراز انجام شد. در زمان کریم خان وبه فرمان او بازاری بزرگ طراحی شده وتعدادی کاروانسرا در شهر ساخته شد که اکنون از بناهای تاریخی و ارزشمند آن شهر به شمار می آیند.

 دوره قاجار تهران به عنوان پایتخت کشور به شدت توسعه یافت وبازار اصلی شهر که از دوره صفویه شکل گرفته بود، در امتداد محورهای عمده كه به دروازه ها وکاروانسراهای متعددی ساخته و به آن افزوده شد. همچنین مسجد جامع جدیدی در دوره توسعه عمرانی اندکی در برخی از شهرهای بزرگ صورت گرفت وبازارهای این گونه شهرها توسعه ای معمول و متناسب با افزایش جمعیت شهر داشتند.

تحول مهم اقتصادی ویک تحول مهم شهری در دوره قاجار رخ داد که در روند توسعه بازارها تاثیر بسزایی برجای گذاشت. نخست مبادلات اقتصادی بین ایران و سایر کشورها به ویژه روسیه و کشورهای اروپایی در دوره قاجار منجر به ورود برخی از کالاهای خارجی به بازارهای ایرانی  شد و دربرخی از زمینه ها به تولید محصولات ایرانی آسیب وارد گردید. برای مثال « اوژن فلاندن» از فراوانی کالاهای خارجی در تبریز و افتادن پیت و منسوجات ابریشیمی در انگلیس ها سخن گفته است. او درباره کاشان اظهار داشته است که شمار کارگاهها وکارخانه های نساجی شهر به سبب ورود کالاهای انگلیسی کاهش یافته بود.

در منابع ایرانی نیز به خسارت دیدن تولید کنندگان ایرانی در پی ورود کالاهای خارجی و تعطیل شدن برخی از مراکز تولیدی کشور اشاره شده است. صادرات بسیاری از کالاها نیز دچار بحران شد. برای نمونه اظهار شده است که صادرات تنباکوی اصفهان از سیصد هزار کیسه به پنج هزار کیسه کاهش یافت زیرا تجارت آن به دست عده ا ی از بازرگانان خارجی ومسیحی افتاده بود.

 تحول دوم مربوط به تاسیس وراه اندازی تعدادی کارخانه مانند کارخانه باروت کوبی، اسلحه سازی، توپ ریزی، ماهوت بافی، ابریشم بافی، کاغذ سازی، بلور سازی، صابون پزی، نخ ریسی وچاپ خانه بود که موقعیت شهری برخی از آنها بر تحول ساختار شهری بازارها بی تاثیر نبود، زیرا برخی از آنها به سبب پاره ای از ملاحضات شهری ، امنیتی وارتباطی در بیرون بازار ساخته شدندو به این ترتیب نقش بازار به عنوان یگانه محور اصلی اقتصاد شهر به تدریج تضعیف شد.

 البته عدم حمایت حکومت از سرمایه گذاران و صنعتگران ایرانی موجب شد که آنها نتوانند  در رقابت با تولید کنندگان خارجی از پیشرفت مناسب  و شایسته ای برخوردار شوند. تحول مهمی که در زمینه  ساختار شهری در این دوره صورت گرفت ونقش بسیار مهم وتعیین کننده ای بر تحول بازارها بر جای  گذاشت مربوط به ساختن معابر وخیابان های مستقیم است.

 از دوره قاجار ساختن خیابان مستقیم وطراحی شده به منظور ایجاد مسیری  قابل استفاده برای راندن کالسکه وبرگزاری مراسم وآیین های تشریفاتی رایج شد . خیابان باب همایون وخیابان ناصر خسرو از این گونه خیابان ها  بودند.

استفاده از اتومبیل واهمیت یافتن دسترسی سواره و تغییر نحوه تقسیم بندی قطعات زمین، به پیدایش وشکل گیری خیابانهایی مستقیم در نواحی جدید شهری و سپس ایجاد خیابانهایی مستقیم در بافت قدیمی منجر شد وابتدا نمادهای جدید شهری، اداری وحکومتی وسپس دکانها و فضاهای تجارتی در کنار خیابانها ساخته شد وبه این ترتیب ساختار بیشتر بازارها به صورت نوعی فضای ایستا  تقریباً دچار ایستایی ورکورد ششصد و راسته ها و فضاهای تجارتی به صورت پراکنده یا متمرکز در کنار خیابانها و در سراسر شهر گسترش یافت و بازارها غالباً به فضاهایی قدیمی وتاریخی تبدیل شدند وبرخی از آنها که در شهرهای بزرگ وپر جمعیت قرار دارند همچنان فعال و پویا هستند وبعضی از آنها به ویژه بازارهای شهرهای کوچک وکم جمعیت وبه تدریج تهی از فعالیت فرسوده ومتروکه شده اند.

  انواع بازار

 بازارها به عنوان فضای عمومی شهر همواره با زندگی بشر ارتباط ناگسستنی داشته اند. این مجموعه ها به تدریج وبا توجه به مقتضیات زمانی ومکانی به وجود آمدند ولذا دستخوش تغییرات و تحولات فراوانی شده اند که انواع مختلفی از آنها ایجاد شده است ومی توان آنها را از دیدگهای متفاوت زیر تقسیم بندی نمود:

از نظر مقیاس عملکردی  

از لحاظ عملکردی می توان بازارها را به صورت ذیل تقسیم بندی نمود:

• بازارهای بین المللی : در این نوع بازارها ، همانطور که نام آن مشخص است تجارت و بازرگانی بین الملل مختلف صورت می پذیرد واین کار با سیستم های پیشرفته مدیریتی وبازرگانی صورت می گیرد مانند: بازارهای لندن، سنگاپور ودبی.
• بازارهای شهری: همه بازارهایی را که حوزه عملکردی ویا خدمات رسانی انها به شهر مربوط می شده است بازارهای شهری می نامند وطبیعتاً وسعت آن بسته به وسعت شهر وجمعیت شهر متغیر است. مانند بازار رضا در مشهد. 
• بازارهای منطقه ای: بازارهایی هستند که یک منطقه را تحت نفوذ دارند واهالی آن مایحتاج خود را از آنجا تامین می کنند مانندمرکز خرید گلستان در غرب تهران.
• بازارهای محلی: در مرکز هر محله یک بازار کوچک متشکل از چند فروشگاه مانند خواروبار فروشی، قصابی، میوه فروشی، نانوائی و . . .  وجود دارد که نیازهای روزانه  وهفتگی مردم محل را تامین می کند ودر محل قدیمی تر گاه می توان آنها را به صورت مجموعه ای در زیر یک سقف مشاهده نمود. وسعت این مجموعه وتعداد  فروشگاه های آن بستگی به وسعت وجمعیت محلی دارد. شکل گیری  بازارها در محله به دو صورت بوده ا ست . میدانچه و گذر. که در حالت اول فروشگاه ها که در حول یک مرکز مدور یا مربع شکل ودر حالت دیگر در بخش ی ازمعبر اصلی  محله قرار می گیرد در مواردی عرض آن بخش از معبر که فروشگاهها در آن قرار دارند بیش از سایر قسمتها است در اغلب محلات( بخصوص در محلات قدیمی تر) این نوع بازارها  را می توان مشاهده نمود.

 از نظر زمان عملکرد

بازارها به لحاظ زمان ودوره تشکیل، به سه گروه زیر طبقه بندی میشوند:

 بازارهای دائمی: بازارهایی هستند که به صورت ثابت ودر طول سال تشکیل می شدند. بسیاری از بازارهای دائمی در فضای ساخته شد شکل می گرفتند. مانند بازارهای اصلی هر شهر یا بازار چه های محلی، اما در مواردی برخی از بازاهای دائمی نیز در فضاهای باز ایجاد می شدند.

 بازارهای ادواری: بعضی از بازارها به صورت ادواری یا دوره ای تشکیل می شد. هفته بازارها نوعی بسیار مهم از بازارهای ادواری بوند که غالباً که در هر شهر یا روستا به صورت هفته ای یک روز تشکیل  ومعمولاً به نام همان روز نامیده می شدند مانند جمعه بازار، شنبه بازارو….. نوعی از بازارهای سالانه نیز وجود داشت  که به مناسبتهای گوناگون برقرارمی شد از جمله هنگام نوروز در بسیاری از شهرهای کشور، بازارهایی تشکیل می شد. مناسبتهای دیگر فصلی ، ملی، مذهبی ونیز موجب میشد که بازارهای ادواری شکل گیرد.

بازارهای کوتاه مدت: برخی از بازارها به مناسبت نوع محصولاتی که درآن عرضه می شد در مدت  کوتاهی از روی تشکیل می شد  برای مثال: هنوز در برخی از شهرهای کوچک گیلان ومازندران دیده میشود که مردان وزنان محصولاتی مانند سبزیجات، کره، پنیر وغیره را که در منزل یا محل کار خود تولید می کنند. در برخی از بازارگاههایی که به این منظور اختصاص یافته اند در ابتدای روز عرضه کرده پی از چند ساعت به محل زندگی یا کار خود باز می گردند. شاید بتوان به اصطلاح امروز این نوع عرضه را از تولید به مصرف دانست زیرا تولید کننده وفروشنده یکی است .بعضی از انواع بازارهای کوتاه مدت در کنار فضاهای تفریحی و گذران اوقات فراغت در میدانها ( مانند میدان امام در اصفهان یا سبزه میدان در تهران) ، در کنار پلها ورودخانه های درون شهری ( مانند سی وسه پل خواجو در اصفهان) تشکیل می شد.

دانلود پلان اتوکدی بناهای تاریخی ایران

بازار از نظر مکان جغرافیایی

 تاثیر عوامل اقلیمی وجغرافیایی در شکل گیری بازارهای سنتی ایران بسیار حائز اهمیت است.

چنانکه مصالح بومی و سیستم ساختمانی بزار را تحت نفوذ خود قرار می دهند وبه دو صورت مستقیم وغیر مستقیم در این شکل گیری نقش دارند:

تاثیرات مستقیم: تاثیر مستقیم، بیشتر در فرم کالبدی وجزئیات معماری بازارها تجلی کرده است وبازارهای فلات مرکزی، بازارهای کویری وحاشیه کویر، بازارهای نقاط سرد وکوهستانی، بازارهای نقاط گرم و مرطوب و بازارهای نقاط معتدل بارانی را بوجود آورده است.

بازارهای مناطق گرم وخشک: بدلیل آب وهوای گرم و خشکی که این مناطق دارا هستند در طرح بازارهایشان از، به جریان انداختن طبیعی هوا وخشک کردن داخل بازارها بوسیله آن ، استفاده شده است. از این نوع بازارها می توان بازارهای کرمان، یزد، اصفهان، کاشان، شیرازو شهرهائیکه دارای آب وهوای خشگ وگرم هستند را نام برد که دارای استخون بندی آجری و با پوشش های گنبدی شکل می باشند.

 بازارهای مناطق سرد و کوهستانی: این بازارها طوری ساخته شده اند که از جریان یافتن هوای سرد خارج به داخل بازار وبالعکس ممانعت می کند، ودر نتیجه هوای داخل بازارها عموماً گرم و مطبوع باقی می ماند. نمونه این بازارها را میتوان در شهر تبریز و همدان مشاهده نمود.

 بازارهای مناطق گرم و مرطوب :  بازار های نقاط گرم ومرطوب مانند بازار بوشهر و بازار برازجان معمولاً پوشش خرما مانندی از چوب دارند و علاوه بر آن هواکش هایی به منظور ایجاد کوران در آنها پیش بینی شده ودر نتیجه ارتفاع بازار بلندتر از حد معمول است. 

بازارهای مناطق  مرطوب و پرباران : در نقاط پرباران دارای سقف های شیب داری که معمولاً با سفال پوشیده شده اند بوده از مختصات معماری این گونه مناطق برخوردار هستند.

طرح این بازارها ، طریقه دفع آب باران حائز اهمیت است که در این راه مصالح محلی نیز به نحو  احسن استفاده گردیده است. بدلیل آب وهوای ملایم  این مناطق ، محل عبور ومرور مشتری ها در این بازارها، بدون سقف است که این خود باعث کاهش امکان خرید در مانع ریزش باران می گردد. بازار رشت نمونه بارزی از این نوع بازارها می باشد.

تاثیر غیر مستقیم:  تاثیر غیر مستقیم عوامل اقلیمی و جغرافیایی در بازارها بصورت اساسی جلوه گر می شود وبطور کلی نظام موجود در آن تغیییر شکل می دهد. بهترین نمونه ای که در این زمینه میتوان ذکر کرد سیستم بازارهای هفتگی در شمال وکناره های بحر خزر است. در این مناطق مقتضیات اقلیمی وجغرافیایی، نوعی خاصی از کشاورزی و سکونت ودر نتیجه وابستگی کشاورزان به شالیزارها و زمینهای مزروعی آنان را بوجود آورده است، که باعث پراکندگی روستائیان از یک طرف و توزیع جمعیت  در همه منطقه و عدم تراکم جمعیت در یک نقطه از طرف دیگر شده است وبدین ترتیب بازارهای متمرکز درشهرها نمی توانند جوابگوی احتیاجات آنها باشند.

بازار از نظر ریخت شناسی

 از نظر شکل گیری فضائِی، بازارهای شهری بازرگانی ایران را می توان به دو دسته اصلی تقسیم کرد:

• بازارهای منظم خشک و کم باران ( گرمسیر و سردسیر):

  بازارهای منظم که از قبل طراحی شده است در مناطق کم آب و خشک به چهار دسته عمده تقسیم می شوند:

بازار خطی یا طولی: 

اینگونه بازارها اغلب فاقد طرح و نقشه قبلی می باشد و راستاها در جهت طول رشد کرده و خانه ها در دو سوی آن جای دارند و این برآیند نیروها اقتصادی است که به مرور زمان دلیل به وجود آمدن آن شده است. مانند: بخشی از بازار تهران، قسمتی از شیراز و بخش شمال بازار اصفهان.

بازار چند محوری: 

شبکه ای است گسترده  که از راسته های موازی یا متقاطع تشکیل یافته خانه ها و سراها در میان آن جای دارند̒ اینگونه بازارها که در دو جهت طولی و عرضی توسعه یافته اند معمولا با برنامه ریزی و طرح قبلی و تحت تاثیر شرایط اقتصادی پدید آمده اند تحریک و جاذبه این نوع بازارها از سایر بازارها بیشتر است. در بخش مرکزی به صورت چند محوری توسعه یافته اند مانند بازار تهران، اصفهان و شیراز و کرمان.

• بازار منظومه ای: 

مجموعه بزرگی از راسته ها و دالانهای سر پوشیده که بدون فاصله و در مجاورت هم قرار گرفته اند و خانها چون کمربندی آنها را احاطه کرده اند. به آنها بازار مرکزی خرده فروشی با خانها پیرامون نیز اطلاق می شود، سلسله مراتب تشکیل یافتن این نوع بازارها مشخص نیست اینکه ابتدا خرده فروشی پدید آمده و بعد خانها و یا بالعکس. سه بخش در این بازارها وجود دارد:

۱-      دالانهای مرکزی.

۲-      راسته ها خردوه فروشی و صنایع دستی.

۳-      خانها، قسمت مرکزی را باید از نوع چند محوری و کوچه های اتصال به مرکز را از نوع خطی محسوب کرد.

• بازارهای صلیبی:

 ترکیبی از دو بازار خطی متقاطع عمود بر هم است که در محل تقاطع به صورت چندمحوری تراکم یافته است مانند بازار وکیل شیراز.

• بازارهای نامنظم و خودرو مناطق خشک و کم باران (گرمسیر و سردسیر) :

این بازارها بدون طرح نقشه قبلی و بنا به ضروریات روزانه مردم گسترش یافته و بیشتر در مناطق گرمسیر واقع شده اند زاییده این نوع معماری هستند از جمله این شهرها کاشان است.

بازارهای شهرهای مناطق پرباران: که به صورتی گسترده فضای کالبدی کاملا متفاوت را عرضه می کند.

 از نظر نوع عملکرد

بازارها را می توان بر اساس نوع کالایی که در آنها عرضه می شود به صورت ذیل تقسیم بندی نمود :

• همنشینی عملکردهای یکسان: فعالیتهایی که از لحاظ تولید یک محصول یا عرضه محصولات مشابه یا مکمل به یکدیگر مرتبط بودند̒ غالبا به سبب سهولت انجام فعالیت در کنار یا نزدیک هم استقرار می یافتند. مانند راسته طلافروشان و ساعت فروشان̒ راسته آهنگران و مسگران.
• همنشینی عملکردهای متنوع: این نوع بازارها در اثر مجاورت انواع مختلف فعالیتها و فروشگاههایی که دارای عملکردهای متفاوت و متنوع می باشند ایجاد می شود مانند مرکز خرید گلستان در غرب تهران.

مثل همیشه همواره منتظره دیدگاه های شما خوبان هستیم 

»منبع: وب سایت تخصصی معماری – معمار آنلاینـ

همانطور که ما عاشقانه شما را دوست داریم ،و برای جمع اوری اطلاعات از وقت خود میگذرانیم از کاربران عزیز توقع داریم که برای ما کامنت های از جنس های انتقاد پیشنهاد راهنمایی و… با ما در میان بگدارن

–نظر شما در باره سایت ما چیست ؟
–پیشنهاد شما برای آموزش بعدی چیست ؟
–جای چه نکته ای در این مطلب خالی یافتید؟
–از بین این نکات، کدامیک برایتان جالب تر بود؟