ضوابط ومقررات طراحی مساجد

ضوابط ومقررات طراحی مساجد

سرفصلها
فصل اول : تعاريف و پيش نيازها ……………………………………. ٤
فصل دوم : الزامات قانونی ………………………………………… ١٢
فصل سوم : الزامات و توصيه های عمومی ………………………. ١٣
فصل چهارم : الزامات وتوصيه های طراحی معماری …………….. ١٤

هنر طراحی و معماری مساجد در سرزمين ايران اسلامی ، سابقه ای بيش از هزار سال دارد کهنمونه های فاخر اين مساجد در ايران و آسيای ميانه زبانزد خاص و عام می باشد .
بنا بر اين در برخی از زمينه های کمی و کيفی طراحی و ساخت مسجد می توان با استناد به شواهدمطلوب و ماندگار معماری مساجد فاخر و کهن ، در جهت بکار گيری روشهای صحيح و انجام طراحیمناسب برای دستيابی به الگوی اسلامی – ايرانی اقدام نمود.بمنظور دستيابی به هدف فوق ، کار گروهی متشکل از آگاهان طراحی تحت هدايت مشاور عمرانیمرکز رسيدگی به امور مساجد موظف به تهية ضوابط ويژه طراحی مساجد گرديد که با گرد آوری مطالبمرتبط با موضوع (ضمن استفاده از مطالعات انجام شده توسط مرکز مطالعاتی و تحقيقاتی وزارت مسکن وشهرسازی و گزارش تهيه شده توسط کار گروه تخصصی نهاد برنامه ريزی شهرداری تهران و همچنينساير منابع در دسترس ) نسبت به تدوين ضوابط ويژه طراحی مساجد اقدام نمايند

ضوابط تدوين شده توسط کار گروه مذکور حاصل بررسيهای مکرر از سال ١٣٨٩ تاکنون می باشدکه دراحداث ، بازسازی، توسعه ونوسازی مساجد توسط متوليان ، دست اندر کاران و هيئت های موسسلازم الاجراء است .ضوابط مذکور در برگيرنده حد اقل معيارهای مورد نياز طراحی مساجد ميباشد که در چهار فصلتنظيم شده ، و در هر سال يکبار مورد بازنگری قرار ميگيرد

فصل اول: تعاريف و پيش نيازها .
بخش اول : مکانيابی .
بخش دوم : وقف واحکام فقهی .
بخش سوم : طبقه بندی مساجد .
بخش چهارم : برنامه فيزيکی طراحی .
بخش پنجم : طراح .

برای دیدن قسمت اول ضوابط ومقررات طراحی مساجد کلیک کنید

دانلود برنامه فیزیکی کامل مساجد کلیک کنید  >پیشنهاد ویژه

بخش اول
مکانيابی
بهتر است محل زمين مسجد بطريقی انتخاب شود که باتوجه به توصيه های زير جوابگوی نيازهایمحل يا منطقه باشد :
١ – قرارگيری مسجد درمرکزيت تقسيمات سه گانه ( محله ، ناحيه ومنطقه (١)
٢- مکانيابی محل مساجد جديد در معابر اصلی جهت سهولت دسترسی .
٣ – رعايت فاصله ٥٠٠ متر بين مساجد محلی ( برای استفاده حدود ٢٠٠٠ تا ٥٠٠٠ نفر جمعيتمحله ) .
٤ – عدم ساخت مساجد در مجاورت کاربری های ناسازگار و خطرساز مثل پمپ بنزين صنايعخطر ناک و… …
٥ – مکانيابی مساجد دورازمسيل ها ، گسلها ، آبگيرها، زمين های مستعد رانش ونقاط پست .
٦ – مکانيابی مسجد در محيط های خوش آب و هوا و شاخص شهری .

۱: تقسيم بندی محله ، ناحيه و منطقه براساس مصوبه ۸۷/۰۷/۰۵شورايعالی معماری وشهرسازی ايران تنظيم گرديده ،ولزوماَ با معيارهای محلات ونواحی شهرداری تهران مطابقت ندارد .

بخش دوم
وقف و احکام فقهی
١- وقف :
وجود وقفنامه در مورد زمين های تخصيص يافته به مسجد و ارائه آن به مرکز رسيدگی به امورمساجد الزاميست .
احکام فقهی
١-ساختمان:
١-طراحی وساخت به سبک غربی که سبب ترويج فرهنگ بيگانه ميشود حرام است.
٢-طرح مسجد بايد ساده باشد و از تزئينات کاخ گونه پرهيز شود.
٣-صحن مسجد اگر جزء مسجد باشد ساخت حوض و کاشت درخت در آن جايز نيست ولی اکرجزء مسجد قرار داده نشده باشد، با رعايت مصلحت مانعی ندارد.
٤- ساخت مناره ی بلند و ديوارهای بلند شبستان مسجد مانعی ندارد منتهی افراد و مکلفينبايد رعايت حدود شرعی را بنمايند.
٥- مسقف کردن حياط (صحن) مسجد جهت اقامه ی نماز در زمستان و تابستان جائی کهاحتياج به سقف دارد مانعی ندارد.
٦- مستحب است سرويسهای بهداشتی را در بيرون مسجد و در کنار در (ورودی) آنبسازند.
٧- پايين بردن سرويسهای بهداشتی برای جلوگيری از سرايت نم و رطوبت مانعی ندارد
٢- تزئينات : 
١- تزئين مسجد با آيات قران وروايات و اسماء جلاله و معصومين (ع) بلامانع است، ولی بانقوش گياهی و حيوانی مکروه است مخصوصاً نقوش حيوانی بلکه احوط لزوم ترک نقوش حيوانی است ولی با نقوش صاف و هندسی بلامانع است. ( استفتائات مقام معظم رهبری س ٣٧،٣٦،٢٧
٢- بنابر احتياج واجب مسجد را به طلا نبايد زينت نمايند وهمچنين نبايد صورت چيزهايی مثل انسان وحيوان که روح دارد در مسجد نقش کنند، نقاشی چيزهايی که روح ندارند مثل گل و بوته مکروه است ( استناد به احکام مراجع ١ مسئله ٩٠٨
٣- نصب تابلو يا عکس شهدا، عکس مکه و يا شمايل در شبستان مسجد مانعی ندارد ولی نماز در مقابل عکس انسان و تصوير ذی روح مکروه است مگر در موقع نماز با پرده روی عکس پوشانده شود. ( استفتائات مقام معظم رهبری س ٤١
تذکر مهم: جهت اطلاع بيشتراز مسايل فقهی واحکام شرعی مرتبط بامساجد به کتب زير مراجعه شود :
بخش سوم
طبقه بندی مساجد
مساجد شهری : شامل کليه مساجدی است که در شهرها قرارداشته و عموم مردم می توانند ازآن استفاده کنند . اين مساجد از نظر موقعيت و اهميت بشرح زير دسته بندی می شوند :
١- مساجد زير محله ای: در بسياری ازمحلات علاوه بر يک مسجد محله ممکن است مساجد کوچکباعرصه کمتراز ٥٠٠ مترمربع جود داشته باشدکه معمولاازطريق وقف افرادخيراحداث ميشوندودرعين کوچکی و سادگی از فضای روحانی مطلوبی برخوردارند .
 ٢- مساجد محله ای : مساحت عرصه اين مساجد حدود ٥٠٠ مترمربع می باشد .۲
٣- مساجد ناحيه ای : مساحت عرصه اين مساجد حدود ١٠٠٠ مترمربع می باشد .۳
٤- مساجد منطقه ای : مساحت اراضی مساجد منطقه ای حدود ٢٠٠٠ مترمربع در نظر گرفتهمی شود.

_____________________
۲–۳ بر اساس مصوبه مؤرخ ۸۷/۰۷/۰۵ شورايعالی شهرسازی و معماری
توضيح ۲ : با توجه به اينکه در شهرها ، مصلی ها عملکرد مساجد جامع راهم دارند در دسته بندی مسا جدذکری از مساجد جامع نشده است .
توضيح ۳ : علاوه بر مساجد نامبرده گروه ديگری ازمساجد نيز هستند که به دليل ايجاد اماکنی مانند زيارتگاهقبرستان، مدرسه، دانشگاه، پادگان، مجتمع های صنعتی،مجموعه های رفاهی – ورزشی، پارک هاو غيره احداث می شود .

بخش چهارم
برنامه فيزيکی طراحی
مساجد می بايست دارای برنامه فيزيکی خاص خود و در هماهنگی با زمين اختصاص يافتهبه آنها باشند .
١ – مساجد زير محله ای : برنامه فيزيکی وطراحی بايد متناسب باسطح اعيانی آن وباهماهنگی مرکز رسيدگی به امور مساجد انجام شود .
٢ – مساجد محله ای: مساحت زمين طبق مصوبه شورايعالی معماری وشهرسازی حدود٥٠٠ مترمربع می باشد و فضاهای مورد نياز عبارتند از :
١- پيش فضا (جلوخان) .
٢- صحن .
٣- شبستان ، فراداخوانی ، کفشداری و ورودی شبستان . –
٤- سرويس های بهداشتی و وضوخانه . –
٥- دفتر مسجد و اتاق روحانی . –
٢د- ٦- انبار و آبدارخانه و فضاهای ارتباطی .
٧- محل زندگی خادم .
٨- کتابخانه . –
٣- مساجد ناحيه ای:مساحت زمين طبق مصوبه شورايعالی معماری وشهرسازی ايران حدود١٠٠٠ مترمربع ميباشد وفضاهای مورد نياز بشرح زير است :
١- پيش فضا (جلوخان) – ٢- صحن .
٣- شبستان ، فراداخوانی ، کفشداری و ورودی شبستان .
٤- سرويس های بهداشتی و وضوخانه .
٥- دفتر مسجد و اتاق روحانی.
٦- انبار و آبدارخانه و فضاهای ارتباطی .
٧- محل زندگی خادم .
٨- کتابخانه .
٩- اطاق بسيج .

٤- مساجد منطقه ای : مساحت زمين در حدود ٢٠٠٠ مترمربع در نظرگرفته می شود و فضاهایمورد نياز بشرح زير است :
١- پيش فضا (جلوخان) .
٢- صحن .
٣- شبستان ، فراداخوانی ، کفشداری و ورودی شبستان .
٤- سرويس های بهداشتی و وضوخانه .
٥- دفتر مسجد ، اتاق روحانی ، اتاق مشاوره ، دفتر هيئت امنا.
٦- انبار ، آبدارخانه، فضاهای ارتباطی و تجاری .
٧- محل زندگی روحانی مسجد.
٨- محل زندگی خادم مسجد .
٩- اتاق نگهداری کودکان و سالن ورزش .
١٠ – فضاهای بسيج .
١١ – کتابخانه .
١٢ – سالن های چند منظوره و فضاهای پيش بينی نشده .

بخش پنجم
طرح مسجد لازم است توسط مشاورين حقيقی يا حقوقی دارای پروانه اشتغال معماری، وپيشينه آشنايیباطراحی مساجد تهيه شود .

فصل دوم
الزامات قانونی
١- ارائه دستور نقشه شهرداری به مرکز رسيدگی به امور مساجد .
٢- اخذ ضوابط طراحی ازمرکز رسيدگی به امور مساجد برای تهيه طرح معماری .
٣- ارائه نتيجه آزمايش مکانيک خاک ( مقاومت و نوع جنس زمين) جهت تهيه نقشه های سازه .
٤- شناسايی ملک های همجوارودسترسيهای اطراف آن بامشخص کردن موقعيت ساختمان همسايه هانسيت به زمين مسجد از نظر اشراف، استفاده از نورآفتاب و غيره
٥ – ارائه گزارش برداشت زمين شامل حدود اربعه ، زوايا، شيب زمين،عوارض طبيعی و مصنوعیوهمچنين تعيين جهت قبله از طريق مبادی مسئؤل
٦ – رعايت مقررات ملی ساختمان .

فصل سوم
الزامات و توصيه های عمومی
١- تهيه نقشه های وضع موجود مسجد و نگهداری آنها در دفتر مسجد .
مصوبه ۷۸/۰۵/۰۷ شورايعالی شهر سازی و معماری ايران : ( ارتفاع ابنيه اطراف مسجد حد اقل تا سه پلاک بايستی کمتر و يا هم ارتفاع مساجد پيش بينی شده باشد).
٣ – نقشه برداری صحيح و تعيين دقيق جهت قبله توسط دستگاههای ذيربط .
٤- هماهنگی نقشه های سازه ، تاسيسات الکتريکی و مکانيکی با نقشه های معماری.
٥- نظارت دقيق بر اجرای کامل نقشه های تائيد شده توسط مرکز امور مساجد.
٦- رعايت اصول ايمنی ساختمان در هنگام ساخت .

فصل چهارم
الزامات و توصيه های طراحی معماری
بخش اول : مبانی نظری و اصول طراحی .
بخش دوم : سازماندهی کلی طرح .
بخش سوم : کاربری و سطح اشغال .
بخش چهارم : ارتباط صحن وشبستان مسجد با فضاهای جانبی والحاقی آن.
بخش پنجم : وضوخانه و آبريزگاهها ( سرويسهای بهداشتی ) .
بخش ششم : سيمای مسجد .
بخش هفتم : موقعيت مسجد در مواجهه با بحران .

بخش اول
مبانی نظری و اصول طراحی
با توجه به اهميت بنای مسجد به عنوان ممتازترين بنای شهری و محل اجتماع مومنين ونمازگزاران، درک مبانی طراحی مساجد با ارزش ايران و ساير کشورهای اسلامی از اهم وظائفطراحان می باشد و به اين دليل نکات زير بايد مبنای کار طراحی قرار گيرد:
١- الزامات :
١- اجتناب از طراحی بدون منطق الگوهای تاريخی . – ١
٢- تعريف مسجد به عنوان فضای عبادت و بازشناسی کارکردهای آن بمنظور تنظيم برنامه فيزيکی طراحی .
٣- رعايت اصل سادگی و پرهيز از تجملات و تزئينات اضافی . -١
٢- توصيه ها :
١- تبادل نظر با کارشناسان مرکز رسيدگی به امور مساجد قبل از شروع طراحی.
٢ – بازديد از حد اقل ٥ مسجد فعال با معرفی مرکز امور مساجد جهت مطالعات ميدانی و آشنايی با عملکرد واقعی مسجد .
۳ – پرهيز از نو آوريهايی که از تشخّص بنای مسجد می کاهد.

بخش دوم
سازماندهی کلی طرح
الزامات :
١- رعايت اصل وحدت نظام حجمی و عملکردی فضاهای اصلی، جانبی و الحاقی مسجد به عنوان موضوع واحد بصورتيکه شاخص بودن مسجداز جهت منظر شهری وعملکردی، غالب باشد .
٢ – محوريت فضای عبادی (شبستان) و تبعيت فضاهای جانبی و الحاقی از آن .
٣ – رعايت حرمت حدود شبستان قديمی مسجد هنگام تخريب ، احداث ، تعمير و مرمت .
٤ – رعايت هندسه فضای شبستان بر محوريت قبله و همچنين رعايت جهت قبله در سازماندهی کلی احجام
٥ – رعايت سلسله مراتب فضاهای اصلی ، جانبی و الحاقی در طراحی کلی .
٦ – رعايت اصل عدم اشراف .
٧ – طراحی فضای مخصوص فرادا خوانی .
٨ – رعايت حقوق همسايگان :
١- عدم سايه اندازی روی ساختمان و فضاهای باز ساختمان همسايه ١متری کف . / ٢- تعبيه پنجره های مشرف به ساختمان همسايگان درارتفاع بالاتراز
٣- نما سازی ديوارهای جانبی مشرف به همسايگان وديد عموم .
٤- رعايت عدم مزاحمت برای همسايگان در نصب و استفاده از تاسيسات مکانيکی والکتريکی(از قبيل لوله های آب باران، هواکشها ، بلندگوها و ..) .
٥- در مساجد محله ای حد اقل ارتفاع شبستان ، از کف تازيرسقف ( در صورتيکه شبستان فاقد نيم –
٨ متر از کف / طبقه باشد ) ٥ متر و در صورت وجود نيم طبقه حد اقل ارتفاع شبستان حدود ٥زمين تا زيرسقف بصورتيکه ارتفاع مفيد از کف تا زير سقف نيم طبقه حدود ٤ متر باشد .
٥ ) ارتفاع مفيد شبستان، -٨- ٦- در مساجد ناحيه ای و منطقه ای ( ضمن تأکيد بر رعايت مفاد بندمی تواند متناسب بامساحت فضای اختصاص يافته به شبستان بيشتر باشد .
٧- تراز طبقه همکف حد اقل ٥٠ سانتمتر ازکف گذر بالاتر باشد ، و در صورت نياز فضاهای -زيرزمين به نور طبيعی حد اقل ارتفاع همکف از گذر + ١٥٠ سانتمتر باشد .

٢- توصيه ها :
١ – حتی المقدور ورودی شبستان به گونه ای طراحی گردد که ورود نمازگزاران رو به قبله باشد . 
٢- رعايت توازن، تقارن و تعادل در طراحی مسجد وفضاهای جانبی و الحاقی آن . 
٣- حتی المقدور توجه به ايجاد صحن دارای ايوان . 
٤- حتی المقدور رعايت اصل طراحی درون گرا. 
٥- رعايت تناسبات هندسی عناصر معماری و آرايه های مساجد شاخص در طراحی . 
_____________________
* شرح فضاهای اصلی ، جانبی و الحاقی :
-۱ فضاهای اصلی:
١- شبستان (ورودی ، گنبد خانه و محراب) . 
٢ – صحن (ايوان ، رواق و… ) . 
٣ – هشتی . 
٤ – سر در مسجد (بعنوان نماد شهری بدنه مسجد) . 
٥- جلوخان (پيش فضا) . 
٢- فضاهای جانبی :فضاهايی که در ارتباط مستقيم با فضاهای اصلی (صحن و شبستان) می باشد.
١- فرهنگی ( قرائت خانه ، آموزشی ، …. ) . 
٢- کتابخانه . 
٣- خدماتی ( آبدارخانه ، دفتر روحانی ، وضوخانه وآبريزگاه ، انبار ، امورخيريه ، 
ت فضاهای چند منظوره ، سالن های مراسم مذهبی ، دفتر مسجد ، دفتر بسيج وهيئامناء ) .
٤- منزل خادم .
فضاهای الحاقی ( ترجيحا مستقل از مسجد ) :فضاهائی که دارای عملکرد مستقل و نیازی به ارتباط مستقيم با فضاهای اصلی مسجد ندارند.
١- تجاری . 
٢- آشپزخانه . 
٣- درمانگاه . 
٤- پايگاه بسيج . 
٥- صندوق قرض الحسنه . 
٦ – منزل روحانی . 
٧- مهمانسرا .

 برنامه فیزیکی کامل مساجد کلیک کنید  >پیشنهاد ویژه