شیوه معماری پارسی

 شیوه معماری پارسی

شیوه معماری پارسی

شیوه معماري پارسی نخستین شیوه معماري ایران است که روزگار هخامنشیان تا حمله اسکندر به ایران را دربرمی گیرد. در این معماري، بیشتر از آن که بتوانیم به یک سبک خاص اشاره کنیم می توانیم توانایی و هنر ایرانی را درتقلید درست و هماهنگی میان سبک هاي مختلف ارزیابی نماییم .

در این معماري، بیشتر از آنکه بتوانیم به یک سبک خاص اشاره کنیم می توانیم توانایی و هنر ایرانی را در تقلید درست و هماهنگی میان سبک هاي مختلف ارزیابی نماییم .

در حقیقت بنیاد شیوه پارسی از همان ساختمان هاي ساده که در سرزمین هاي غرب و شمال غرب ایران و دیگر جاهابوده برگرفته شده است اما پدیده تازه اي که با گسترش فرمانروایی پارس ها روي می دهد، همکاري هنرمندان مختلف از سرزمین هاي گوناگون است. علاوه بر نمونه هایی که به عنوان معماري پارسی ذکر شد می توان به الگوي چهار باغ اشاره کرد که یکی از ماندگارترین ابداعات هخامنشیان در عرصه طراحی است که در پاسارگاد پا به منصه ظهورگذاشت و ادامه یافت.

ویژکی هاي معماري پارسی

1. استفاده از سنگ بریده ، منظم و پاکتراش و گاه صیقلی و تهیه بهترین مصالح ازلحاظ مرغوبیت رنگ و دوام از هرجا که مسیر بوده است .
2. آماده کردن پی از سنگ ریزه
3. نهادن ستون ها در حداکثر فاصله ممکن و تا ارتفاع بسیار چشم گیر و آرایش سرستون ها با جزئیاتی که براي بردن بارسقف چوبی کاملا متناسب و منطقی باشد
4. پوشش با شاه تیر، تیرچه چوبی تخت بریده و درودگري شده .
5. آرایش دیوارهاي اطراف پلکان هاي کوتاه با نقش هاي برجسته و کنگره هاي زیبا و متناسب
6. ساختن دیوارهاي جدا کننده با خشت خام و آرایش داخلی و خارجی آن با رنگ کاشی لعابدار .
7. پرداختن فرش کف با بهترین مصالحی که در آن روزگار بوده است .
8. تعبیه سایبان و آفتابگیرمنطقی و ضروري براي ساختمان ها

نیارش در معماري پارسی

در معماري پارسی آسمانه تخت با تیر و ستون اجزا اصلی ساختمان بوده است. از چوب بسادگی می شد براي پوشش دهانه هایی از ۵/۲تا۵/۳گز بهره گیري کرد. ولی در معماري تخت جمشید دهانه میان دو ستون را تا حدود ۶ گز ۴۰/۶ متر رسانده اند و این بزرگ ترین دهانه چوب پوش در جهان آنروز بود . چنین چوبی در خور این دهانه در ایران یافت نمی شد از این رو آنها چوبهاي درخت کنار را از جبل عامل لبنان از راه شوش به تخت جمشیدرسانده اند و آنرا به کاربرده اند . نیز پارسیان اتاق هایی می ساختند که دو ستون در میان آن بوده و دو تیر چوبی رابر روي هم با کنف می بستند و روي ستونها می گذاشتند . بدین گونه به توانایی باربري تیر می افزودند . در تخت جمشید تالار هدیش خشایار شا را با بیست ستون ساخته اند که فاصله زیر سري آنها نزدیک به سه گز و دهانه میان دو ستون چهار گز می باشد.

درمعماري پارسی نو آوري هاي شگفتی در ساخت آسمانه تخت بکار برده می شد . براي نمونه در تیر ریزي آسمانه براي اینکه تیرچه ها در دو دهانه کنار هم سنگینی باررا برروي یک تیرباربر نگذارند راستاي چیدن آنها را تغییر می دادند. بدین گونه سر هر تیرچه بالشتکی به پهناي یک تیر باربر پیدا می کرد و این براي گسترش بار تیرچه بهتربود.

بنیاد شیوه معماري پارسی از همان ساختمانهاي ساده که در سرزمینهاي غرب و شمال غرب ایران و دیگر جاها بوده برگرفته شده است . اما پدیده تازه ایی که با گسترش فرمانروایی پارسها روي می دهد همکاري هنرمندان مختلف ازسرزمینهاي گوناگون در کار ساختمان سازي است . روشن است که کشوري به بزرگی ایران دوره هخامنشی با ملت هاي گوناگون مختلفی که زیر سلطه داشته این کار را می بایست انجام دهد . داریوش اول یکی از پادشاهان این دودمان در کتیبه اي بازمانده در شوش این نکته را چنین می آورد : ” این کاخ را من در شوش ساخته ام آرایه هاي آن از راههاي دور آورده شد . زمین آن تا جایی کنده شد که به سنگ رسید . هنگامی کندن زمین که گودي آن در برخی جاها چهل ارش و در جاهاي دیگر بیست ارش بود به پایان رسید پی ریزي شد و کاخ روي آن ساخته شد . آجرها به دست بابلی ها قالب گیري و در آفتاب خشک شد تیر هاي چوب چوب درخت سدر از کوهی به نام لبنان آورده شد و مردم آشور آنها را به بابل آوردند و از بابل یونانیها و کاریه (کرخه) آنها را به شوش آوردند . چوبهاي در و پنجره ها از قندهار یا کرمان آورده شده اند . زر از سارد و باکتریا (بلخ ) وارد و در اینجا ساخته شد . سنگ نفیس لاجورد و عقیق از سغدیان وارد و اینجا ساخته شد . نقره و چوب آبنوس از مصر وارد شد . زینت دیوارها از یونان عاج از حبشه و آراکونیا وارد و اینجا ساخته شد . ستونهاي چوبی ازدهکده اي بنام آبی رادو در ایلام وارد واینجا ساخته شدند .سنگ تراشان یونانی ها وساردي ها بودند. زرگرهایی که طلاها را ساخته اند مادي ها و مصري ها بودند . مردانی که آجرها راساختند بابلی ها بودند و آنهایی که دیوارها راآراستند مادي ها و مصریان بودند. ”

آنچه مهم است گردهم آمدن هنرمندان مختلف وپدیدآوردن شیوه اي متناسب و ایرانی است که درآن

عناصرگوناگون بصورت منطقی در کنار هم قرار می گیرند و این هنر است . البته این کار تنها در تخت جمشید انجام نشده است در شوش نیز به همین گونه همچون ساختمان هاي تپه نوشیجان ساختمانی را ساخته اند گرچه بدلیل گرماي زیاد محل آن را با طبیعت اطراف وفق داده اند.

با وجودي که اوزیر(ساختار) ساختمانهاي این روزگار از سنگ بوده است اما از دیوار خشتی نیز براي پنام (عایق) بهره گیري شده تاجایی که درشوش دیوارخشتی به ستبراي پنج گز ۳۳/۵متر و تنها به صورت اسپر ساخته شده است. در تخت جمشید و پاسارگاد نیز از همین پنامها بهره گیري شده است . همین روش در ساخت تیر پوشهاي تخت جمشید و دیگر بنا ها نیز انجام شده است . درست است که الگو از دیگر جاها گرفته شده است اما دهانه ها را تا ده متر پهنا  از محور تا محور ستونها  رسانده اند و این شیوه ساخت براي اولین بار در معماري جهان آن روز رخ می دهد

آرایه

در شیوه پارسی آرایه هایی به کار رفته که هر کدام منطق خاصی داشته است . آرایه سرستون در معماري ایران ریشه کهنی دارد. در دخمه هاي مادي سرستون هایی بر دیواره کنده شده که همانند سرستون هاي ایونی یونانی هستند. شاید بتوان منطق دست یافتن به این ریخت ها را چنین پنداشت که چون براي سوار کردن و نگهداشتن دو تیر در کنار هم بر بالا و دو سوي یک ستون آنها را با ریسمانی بنام کبال به هم می بسته اند و سپس تخته اي روي  آنها براي بالشتک می گذاشتند این چفت و بست و پیچش ریسمان سرتیرها کم کم دگر گون شده و همانندي چون سرستون ایونی پیدا کرده است. درتخت جمشید این آرایه در چند جا یافت می شود.

همچنین در سرستونهاي کله گاوي در گودي پشت آنها سر تیرها جاي می گرفته اند و از رانش آنها نیز جلوگیري می شده است . پس هر کدام از این آرایه ها در عین اینکه یک آذین بشمار میرفتند داراي منطق نیارشی هم بوده اند.

آثار معماري پارسی

محوطه تاریخی پاسارگاد به علاوه آرامگاه کوروش، کاخ آپادانا در شوش، مجموعه کاخ هاي تخت جمشید و آرامگاه هاي واقع در نقش رستم از نمونه هاي معماري هاي این سبک هستند